O pożytkach płynących z nadziei

Koncepcja nadziei podstawowej została opracowana przez Trzebińskiego i Ziębę (2004) jako rozwinięcie i uszczegółowienie pojęcia nadziei opisanej przez Erika H. Ericksona (Erickson, 2002). Zakładał on, że nadzieja jest podstawowym przekonaniem, które kształtuje się w dzieciństwie każdej jednostki i dotyczy przeświadczenia o uporządkowaniu i sensowności świata oraz jego przychylności ludziom. Przekonanie to nie jest werbalizowane wprost  i definiowane deklaratywnie, ale w istotny sposób wpływa na pozostałe przekonania i zachowania.

Sam Erickson używał pojęcia nadzieja (hope) i ujmował ją jako jedną z ośmiu sił (cnót) podstawowych, czyli takich, które formułują podstawy ego każdego człowieka i są wyznacznikami kolejnych faz życia. Nadzieja kształtuje się jako pierwsza w rozwoju, już w okresie niemowlęcym. Jest ona wynikiem rozwiązania konfliktu, z którym musi uporać się jednostka na początku swego istnienia. Rozgrywa się on między podstawową ufnością i podstawową nieufnością. Pisząc o nadziei Erickson podkreślał, że jest ona wykarmiona matczyną troską, co trafnie oddawało metaforyczne i dosłowne znaczenie wpływu matki na jej prawidłowe ukształtowanie. Jakość kontaktu z matką została uznana – zgodnie zresztą z psychoanalityczną tradycją, którą Erickson rozwijał – za najważniejszy czynnik kształtowania nadziei. Nie dotyczyła jednak wyłącznie troski o byt niemowlęcia, a ujmowana była szeroko, jako całość kontaktów rodzicielskich. Skutkuje to stworzeniem obrazu (modelu) świata, który będzie przez jednostkę odtwarzany w kolejnych sytuacjach społecznych. Jest to twierdzenie o tyle istotne, gdyż stanowi wspólny punkt z teorią stylów przywiązania Blowby`ego, co zauważył Trzebiński (Trzebiński, 2008).

Koncepcja Eriksona była efektem obserwacji klinicznych tego badacza. Nie doczekała się potwierdzenia w badaniach empirycznych twórcy lub jego uczniów. Trzebiński i Zięba dookreślając tę koncepcję zaproponowali, aby przyjąć nazwę nadzieja podstawowa, co z jednej strony odróżni to pojęcie od potocznie stosowanej nadziei, a z drugiej strony będzie odwołaniem do określenia stosowanego przez samego Ericksona (Trzebiński i Zięba, 2004).

Praca badaczy została przekierowana z obszaru psychologii rozwoju na perspektywę psychologii poznawczej. Dało to możliwość badań i analizy schematów poznawczych jednostki dorosłej, pokazując, że nadzieja podstawowa wyprzedza oraz może warunkować wiarę w siebie, optymizm lub przekonanie o własnej skuteczności, które są potocznie określane jako nadzieja. W obszarze treści pojęcie nadzieja podstawowa ujmuje przekonanie o celowości świata, jego porządku i przychylności. Aktywizowana jest głównie, gdy w życiu jednostki zachodzą wydarzenia zagrażające dotychczasowemu porządkowi świata lub bezpośrednio go niszczące.

Dzięki regulacyjnej funkcji nadziei podstawowej jednostka może, w zależności od jej poziomu, zachować się mniej lub bardziej adaptacyjnie w przypadku nowych wyzwań lub zaburzenia ładu swojego świata. Badacze wykazali, że istnieje pozytywny związek nadziei podstawowej z konstruktywną adaptacją do ważnej straty w życiu osobistym oraz otwartością na nowe doświadczenia. Kiedy ład (porządek świata) jednostki ulega zaburzeniu nadzieja podstawowa odgrywa ważniejsza rolę w jego rekonstrukcji niż optymizm czy wiara w siebie. Silniejsza nadzieja podstawowa jednostki powoduje, że odczuwa ona mniejszy lęk i depresję oraz mniej je somatyzuje. Dodatkowo w jej zachowaniu zwiększa się wpływ czynników pozytywnych takich jak: optymizm i wiara w siebie (Trzebiński, Zięba, 2004).

rys.: scoop.it